Hovudføremålet med direktivet er å minske risikoen i avreknings- og oppgjerssystem for betalingar og overføringar av finansielle instrument mellom bankar eller verdipapirføretak. Ved betalingar mellom bankar oppstår det ei rekkje fordringstilhøve som kan avreknast mot kvarandre til nettofordringar og nettoskyldnader og gjerast opp ved overføringar mellom bankane sine konti i ein oppgjersbank. Slik avrekning med nettobasert oppgjer er ein vanleg oppgjersmåte for pengeskyldnader både nasjonalt og internasjonalt. Dette gjeld også i aukande grad for verdipapir og andre finansielle instrument. Nettooppgjer gjev fleire fordelar for bankane ved at det reduserer likviditetsbehovet og transaksjonskostnadene deira, men kan òg medføre risiko dersom systema ikkje byggjer på ein trygg rettsleg basis. Dette gjeld særleg ved insolvens hos ein av dei deltakande bankane i systemet. Direktivet gjev reglar som skal sikre at avrekning og oppgjer mellom dei deltakande bankane eller verdipapirføretaka i systemet skal kunne gjennomførast sjølv om ein deltakar kjem under insolvenshandsaming. Reglane i direktivet gjev såleis utvida høve til motrekning i konkurs for dei avreknings- og oppgjersavtalane som vert omfatta av direktivet.

Nærare om direktivet
Direktivet gjeld etter artikkel 2 system mellom tre eller fleire deltakarar, i tillegg til ein eventuell avrekningssentral, sentral motpart eller eit eventuelt oppgjersføretak. Medlemsstatane kan likevel i enkelttilfelle vedta at system med færre deltakarar skal omfattast når omsynet til systemrisiko gjer det rimeleg. Systemet skal basere seg på felles reglar og standardiserte ordningar for utføring av overføringsordningar. Etter artikkel 2 a) skal systemet vere underlagt lovgjevinga i den medlemsstaten som er vald av deltakarane i systemet. Deltakarane kan likevel berre velje lovgjevinga i ein medlemsstat der minst ein av deltakarane har hovudkontor. Styresmaktene i vedkommande land skal forvisse seg om at reglane for systemet er føremålstenlege.

Artikkel 3 i direktivet gjev reglar om rettsvern for avreknings- og oppgjersavtalar. Etter artikkel 3 nr. 1 i direktivet skal ein overføringsordre vere bindande overfor tredjepartar sjølv om det er innleidd insolvenshandsaming hos ein deltakar i systemet. Vilkåret er at overføringsordren er lagd inn i oppgjerssystemet før insolvenshandsaming er innleidd. Tidspunktet for innleiing av insolvenshandsaming er i artikkel 6 i direktivet sett til tidspunktet då den rette forvaltings- eller rettsinstansen tek avgjerda si. Etter artikkel 3 nr. 3 i direktivet skal det gå fram av dei felles reglane for oppgjerssystemet kva som skal reknast som tidspunkt for innlegging av ein overføringsordre i systemet.

Etter artikkel 3 nr. 2 skal ikkje nasjonale lover, forskrifter eller praksis gje høve til å reversere ei avrekning.

Etter artikkel 4 kan medlemsstatar fastsetje at insolvenshandsaming ikkje skal vere til hinder for at midlar eller verdipapir som er disponible på oppgjerskontoen til vedkommande deltakar, kan nyttast til å innfri vedkommande sine skyldnader i systemet same dagen som det vert innleidd insolvenshandsaming.

Etter artikkel 5 kan ein overføringsordre ikkje kallast tilbake av ein deltakar i systemet eller av ein tredjemann etter det tidspunktet som er fastsett i reglane for systemet.

Etter artikkel 6 nr. 2 skal den styresmakta som tek avgjerd om innleiing av insolvenshandsaming, straks melde frå om avgjerda til den ansvarlege styresmakta som medlemsstaten har oppnemnt. Styresmakta i denne medlemsstaten skal straks melde frå til dei rette styresmaktene i andre medlemsstatar, jf. artikkel 10 nr. 3.

Etter artikkel 7 skal ei insolvenshandsaming ikkje ha tilbakeverkande kraft på dei rettane og skyldnadene som ein deltakar har som følgje av deltaking i eit system før tidspunktet då insolvenshandsaming vart innleidd.

Artikkel 8 slår fast at dei rettane og skyldnadene som ein insolvent deltakar har som følgje av deltaking i systemet, skal avgjerast etter lovgjevinga i det landet som gjeld for systemet.

Etter artikkel 9 nr. 1 i direktivet skal rettane til trygd som er tildelt innan ramma av eit oppgjerssystem eller ein sentralbank, ikkje påverkast av insolvenshandsaming hos den som stiller trygda. Slik trygd skal kunne realiserast for å oppfylle dei skyldnadene som trygda er stilt for. Når det vert stilt trygd i form av pantsetjing av verdipapir, skal lovgjevinga i den EØS-staten der retten til eit verdipapir er registrert i eit register, på ein konto eller i ein verdipapirsentral, vere avgjerande for rettane til panthavaren.

Etter artikkel 10 første leddet i direktivet skal medlemsstatane melde frå om betalings- og verdipapiroppgjerssystem til Kommisjonen etter at dei har forvissa seg om at reglane i systemet er føremålstenlege. EFTA/EØS-statar skal gje slik melding til EFTAs overvakingsorgan (ESA). Dei einskilde systema skal etter artikkel 10 andre leddet opplyse medlemsstaten om kven som er deltakarar i systemet, og om eventuelle endringar med omsyn til deltakarane.

Direktivet har vore sendt på høyring til Justisdepartementet og Finansdepartementet. Ei breiare høyring av direktivteksten har ikkje vore sett som nødvendig.

Tilhøvet til norsk rett
I norsk rett er det i dag inga særskild lovregulering av rettsvern m.m. for avreknings- og oppgjerssystem, med unntak for ei særføresegn i Lov om Verdipapirsentral. Det er difor naudsynt å innføre nye lovreglar som gjennomfører føresegnene i direktivet. Ein gjer framlegg om at reglane vert tekne inn i ei ny lov om betalingssystem m.m., som vert lagd fram som eigen lovproposisjon samtidig med denne proposisjonen.

Som følgje av føresegnene i direktivet må det mellom anna innførast reglar som gjev utvida rett til motrekning i konkurs for avreknings- og oppgjersavtalar i høve til det som gjeld etter dei vanlege reglane i dekningslova. Dette har samanheng med at dei vanlege vilkåra for motrekning ofte ikkje vil vere oppfylte for avreknings- og oppgjerssystem. Etter dekningslova § 8-1 er det eit vilkår for motrekning i konkurs at hovudkrav og motkrav eksisterer ved opninga av buhandsaminga. Vidare er det eit vilkår etter dekningslova at hovudkrav og motkrav ligg føre mellom dei same partane på konkursopningstidspunktet. I avreknings- og oppgjerssystem vert pengeskyldnader mellom bankane ofte stifta først ved godskriving eller belastning av kundekonti som skjer i tidsrommet mellom avrekning og nettooppgjer. Vidare vil vilkåret om at krav og motkrav ligg føre mellom dei same partane, ikkje vere oppfylt der avrekning skjer mellom fleire enn to bankar, såkalla multilateral avrekning.

Hovudregelen etter dekningslova § 7-3 er at buet har rett til å tre inn i dei gjensidig tyngjande avtalane som skyldnaren har gjort. Dei føresegnene som må innførast om utvida rett til motrekning for avreknings- og oppgjersavtalar, vil medføre at konkursbuet får mindre høve til å gå inn i dei løpande avtalane til konkursskyldnaren enn det har etter reglane i dekningslova.

Det må innførast føresegner om at systema må velje kva for eit lands lovgjeving systemet skal vere underlagt. Det må òg innførast føresegner om notifiserings-, varslings- og opplysningsplikt i samsvar med direktivet. Ein føreslår at systema skal meldast til Noregs Bank, som òg skal gje melding til EFTAs overvakingsorgan om systema i samsvar med direktivet.

Nærare vurderingar og framlegg til gjennomføring av direktivet i norsk rett vert fremja i lovproposisjonen om betalingssystem m.m., som vert lagd fram samtidig med denne proposisjonen.

Administrative og økonomiske konsekvensar
Det er venta at direktivet vil kunne gje grunnlag for reduserte kapitalkostnader for bankar og andre deltakarar i dei avreknings- og oppgjerssystema som vert omfatta av direktivføresegnene.

Det er ikkje venta at direktivet vil medføre nemnande administrative eller budsjettmessige konsekvensar.

Konklusjon og tilråding
Hovudføremålet med direktivet er å minske risikoen i avreknings- og oppgjerssystem, særleg med tanke på insolvens hos ein av deltakarane i systemet.

Justisdepartementet og Finansdepartementet finn at direktivet om endeleg oppgjer i betalingssystem og i oppgjerssystem for verdipapir tryggjer norske interesser på ein tilfredsstillande måte, og tilrår at avgjerda i EØS-komiteen om å ta direktivet inn i EØS-avtalen vert godkjend. Utanriksdepartementet sluttar seg til dette.